religie

Religie speelt een geweldige rol, hier in Rwanda. Gisteren was de kerk weer eens afgeladen vol. Vanwege een religieuze conferentie, ook nog eens extra bezoek van zo’n 20 pastoors, twee kerkelijk leiders uit Burundi, twee leiders uit Oeganda en een delegatie uit Engeland onder aanvoering van de bisschop van Southampton. Onze eigen bisschop was er ook, in vol ornaat, compleet met staf.
Ik begin thuis te raken hier. Ik ken haast alle hoogwaardigheidsbekleders en steeds meer van de ‘gewone’ mensen om me heen. We vestigenden haast het wereldrecord kerkbezoek: op 10 minuten na vijf uren(..!!..). Als ik het extra kwartiertje er bijreken vanaf 09.15 uur, om een goed plaatsje te bemachtigen op een van de houten banken zonder leuning, dan dus over de 5 uren. Het swingen van iedereen, het ritmisch handgeklap en samen zingen was hartverwarmend. Een kerk dus, in Afrika. Deze keer vier koren, waarvan eentje vierstemmig, met prachtige stemmen. Ik zag twee van het tiental koorleden de dag ervoor in een workshop, op de middelbare school, 100 meter van mijn huisje. De mensen gaan op hun opperzondags gekleed en komen soms wel een uur lopen van de kerk vandaan. Ik wist me omringd door een jongen die Engels geeft en een paar van mijn workshop “volunteert’, en een pastoor van ‘ons’ bisdom.
Na de eerste twee uren enthousiasme, begon de preek. Deze keer over seksuele onthouding, in verband met de leerstellingen van de kerk en mogelijke AIDS. De pastoor die dit deel voor zijn rekening nam, raakte steeds meer in vervoering van zijn eigen verhaal en daarmee ik in vertwijfeling. En passant noemde hij mij ‘rot’, omdat dat geldt voor iedereen die niet Jezus een eerste plaats in zijn leven heeft gegund.
Ik kijk om me heen: mensen lijken in de ban van zijn verhaal. Het duurt en het duurt. Mijn buurman heeft ondertussen rustig, maar vastberaden zijn neus leeg gepeuterd, het jongetje dat een paar keer vanaf mijn schoot mijn handen en gezicht heeft onderzocht, heeft zijn broertje erbij gehaald en de baby twee rijen verderop heeft net haar tweede volledige voeding genoten tijdens de dienst en is in slaap gevallen onder de borsten van haar moeder, een tepel half in het mondje.
Rwandezen verstaan de kunst van het eindeloos luisteren.
De hele preek is gericht op de zonde. Dit blijkt een thema dat aanslaat. Een pastoor vraagt de mensen in de kerk naar voren te komen om hun zonden in het openbaar te belijden. Dit is niet aan dovemansoren gezegd. In totaal een kleine 30 mensen geven aan hoe fout ze gehandeld hebben. De gehele maatschappelijke problematiek komt voorbij: seks voor het huwelijk, beroving, prostitutie, poging tot zelfmoord en zelfs drie kindertjes die vertelden dat ze een keertje ongehoorzaam waren naar hun ouders. Ik hoor echter niets over huiselijk geweld, dat volgens een lezing eerder in deze week erg veel voorkomt.
Ik sla het tafereel gade. Mensen snikken, huilen, zijn gebroken, kunnen alleen maar staren. Ik kijk toe, als vanaf een andere planeet. Het is lang geleden dat ik het gedrag van mensen zag beoordeeld in óf goed óf slecht. In al de liefde die de kerk zou kunnen zijn, veroordeelt ze hier haar schaapjes, die misschien nog iets anders nodig hebben dan een openbare bekentenis. De twee bisschoppen komen naar voren en geven hun zegen aan ieder die berouw heeft getoond. Het zal veel van deze groep ongetwijfeld goed doen. Zelf blijf ik achter met veel, heel veel vragen.
Die avond komt buurman langs; hoe ik de dienst vond. Voor het eerst in de tijd hier bij het bisdom spreek ik mijn twijfel uit; over de zonde, het goed en kwaad etc. Ik vind het lastig om dit te combineren met de ontwikkelingen van de leerstelingen van de kerk zelf in de loop van de tijd en de culturele aanpassingen die elke kerk in een ander land weer heeft. Kan iets dat óóit of ergens ánders goed was, nú of híer fout zijn, of andersom? En kan dat dan net het zetje zijn later, voor de beslissing hemel of hel? Buurman weet het ook niet meer zo goed. Dat is ok; zolang we verbaasd zijn, blijven we in gesprek.

In deze dagen heb ik veel dagen workshops. In de vorige maand veel scholen bezocht, met gesprekken met headmasters. Van hen hun trots gehoord, hun zorgen en vragen. Veel vragen over tekort aan van alles: schoolboeken, klaslokalen, lesmaterialen, sportmogelijkheden. Maar ook opleiding van leerkrachten en onervarenheid. Veel van de docenten zijn zelf nog maar piepjong en net afkomstig van hun eigen school. Mijn partner Fidele en ik zijn met de bisschop overeengekomen dat we in deze periode van vakantie voor de scholen dagen geven over methodologie: ervaringen bieden met allerlei vormen van lesmethodes en de leerkrachten zelf lessen laten doen en feedback krijgen. Van chalk-en-talk naar meer alternatieven. Soms heb ik een flashback van mijn eerste onderwijsjaren in Nederland. Vergelijkbare processen en vergelijkbare reacties. Sommigen erg enthousiast, anderen wantrouwend: we doen het toch goed en we hebben toch veel te grote klassen om iets ander te doen.
Ik put zelf uit jaren onderwijsvernieuwing bij het Friesland College, wat meegenomen en opgestuurd materiaal en workshops van collega VSO-ers, die vergelijkbare dingen doen. Een interessante mix. Het leukste is als mensen in de ban raken; een paar keer meegemaakt. Er zijn ook wel wat ’maars’: de relaxte tijdsbeleving hier is niet altijd alleen maar interessant voor me, de opkomst soms erg afhankelijk van de plaatselijke directeur en soms verwachtingen over wat er allemaal gratis bij komt (schriftje, pen, thee, maaltijd etc.). Hoor ik daar iemand geniepig “spiegeltjes en kraaltjes” mompelen? Ik vind het soms lastig, maar ik echter bedenk dat ik een aangeboden lunch bij een cursusdag bij het FC ook aangenaam vond, word ik weer bescheiden. En de verdiensten als onderwijzer hier zijn erg laag. Over het algemeen voel ik me prima en in mijn element tijdens deze dagen. Eigenlijk is dit de slagroom op mijn werk-taart, hier in Rwanda, vooral als ik de scholen mag bereiken met mijn motor!
De laatste twee dagen waren in dit kader indrukwekkend: gisteren was ik even flauw van het wachten ’s ochtends op de eerste leerkrachten. Een half uurtje later dan de afgesproken 08.00 uur komt de bovenmeester aankakken; iets minder dan een half uur dáárna zijn eerste onderwijzeres. Mijn collega Fidele en ik geven hem verbaal de volle laag: over ontwikkeling, tijdsbesef, mentaliteit etc. Even geen begrip voor de lage salarissen en dus de lage status van het beroep en….. Op onze weg terug rond half tien komen we nog twee onderwijzeressen tegen. Over vier dagen de tweede dag workshop op deze school Es kijken of het iets heeft uitgepakt.

De dag ervoor fantastisch twee dagen gewerkt in een school voor beroepsonderwijs die net geopend is en nog maar 60 leerlingen kent. Samen met hun docenten een programma gedraaid rond Engels, wiskunde, sociale oefeningentjes en muziek Hier en daar kippenvel! Vooral toen als toegift de leerlingen enthousiast gingen zingen en 6 meiden met hun Afrikaanse ritmes en lijven vol overgave gingen dansen. Dat ik daar dan bij mag zijn! Geweldig!

Inderdaad rol ik nog steeds van de ene verbazing in de ander. Kom ik net met mijn motor bij de plaatselijk slijter vandaan met mijn ene pils (een koude ½ liter, Mutzig) en rijd ik langs een huis-in-aanbouw, met aan twee kanten een soort van trap / steiger met wel 50 bruinig geklede mannen in een haast ondergaande zon, die cement, stenen en bakken met water aan elkaar doorgeven, onder wat mompelende geluiden. Ik stop de motor, kijk er gebiologeerd naar en waan me in een film van lang geleden; een beetje Chinese associaties. Al gauw krijgt een van de mannen me in de gaten: een blanke, komt niet al te veel voor hier. Hij wuift en ik wuif terug. Plotseling gaat er een golf door de gelederen: het gehele productieproces stopt, een gejuich stijgt op en vele, vele mannen wuiven naar me. Een heel fout PauSinTrix gevoel overvalt me. Enorm!!! Ik heb moeite me los te scheuren van dit tafereel en betreur het om geen fototoestel bij me te hebben. Met een gelukzalig gevoel rijd ik terug over de ‘African road’ en geniet bij voorbaat van mijn pilsje.


De genocide blijft een terugkerend thema, geheel in tegenstelling van wat ik in onze bijscholing heb meegekregen. Gisteren uitgenodigd door Faustin, een ontzettend aardige man, die samen met vrouw een dochtertje vlakbij woont. Lekker eten en eindeloos kletsen, de ingrediënten van een avondje uit. Hij werkt in de middelbare school om de hoek en heeft zich gespecialiseerd in traumaverwerking voor zijn studenten en mensen in de buurt. Hij vertelde me zijn bloedstollend verhaal over zijn overleving van de genocide: op de ‘lijst’ om gedood te worden is hij drie keer ontsnapt aan een wisse executie. Hij heeft teveel meegemaakt om ooit nog boos te worden, volgens eigen zeggen.
In de laatste jaren is haar vice-voorzitter geweest van de plaatselijke rechtbank (gacaca) die de misdaden berecht van 1994 van de mensen uit de plaatselijke gemeenschap. Deze rechtbanken zijn in principe niet bedoeld voor buitenstaanders (lees: blanken). Voor mij gaat hij volgende week een uitzondering maken. Dinsdag word ik toegelaten tot zo’n tribunaal, met Faustin als vertaler. Ondertussen ken ik vele mensen hier in de buurt. Ik bereid me voor op heftige emotionele toestanden (in elk geval bij mezelf).

Rondstappen en rondrijdend in Rwanda zie ik een gemeenschap die erg actief is. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Kenia en Tanzania hangen niet in elk dorp tientallen mannen rond onder een boom of op de open plaats in een dorp, maar zijn ze vroeg op weg met een hak (soort schep aan een lange steel) in de weer op het land, winkel of op een marktplaats. Overal groepen mensen bezig en vooral in de landbouw. Echt een land waar mensen bezig zijn aan hun ontwikkeling. Dat moet ook wel; de verdiensten zijn over het algemeen laag.
Mijn partner Fidele gaf me onlangs een uiteenzetting: een kilo vlees kost 1200 francs, een maaltijd in een plaatselijk restaurantje 600 = 800 francs. De gemiddelde Rwandees verdient 400 francs per dag. Velen werken helemaal niet voor geld en moeten hun gezin onderhouden van het stukje land rond het huis. Als er dan een buitenkansje is om wat te verdienen, zoals bij dat huis-in-aanbouw, is dat een kans die velen willen grijpen.
Als je je hebt opgewerkt tot onderwijzer verdien je 36.000 francs per maand ( dus 1100 francs per dag). Een docent middelbare school kreeg tot een half jaar geleden 38000 francs, nu verhoogd tot 89.000 per maand. Een forse verhoging dus, zonder echter dat het het totaal budget van een middelbare school is verhoogd….. Je kunt je voorstellen dat de scholen dat geld niet hebben. Dat ontaardde weer in het niet uitbetalen van het loon in vier maanden….. En dat betekende weer dat ik vorige week minder dan de helft van de docenten van een school in mijn workshop had, omdat er plotseling wel werd uitbetaald…..

Gisteren overdag een conferentie met wel 60 pastoors, waar allerlei zwaarwichtige kerkelijke zaken worden besproken. Als ik terugkom op mijn motor van een workshop in Nyanza, de woonplaats van de vroegere koning, zie ik tientallen vrolijke witte boordjes, met vriendelijke gezichten daarboven. Is dat boffen, dat we elkaar tegenkomen! “Miriwe!!”, de plaatselijke groet, klinkt veelvuldig.
De kerstperiode nadert met rasse schreden. Rondom me worden voorbereidingen gemaakt. Gisteravond een gezellige “kerstavond” met de helft blank en de andere helft Afrikanen.Wat typische kerstspulletjes uit verschillende landen (koekjes, cakejes, verse vruchten en wat kaas van de enige Nederlander). Door de bier en wijn hoorde ik al helemaal niet meer de fouten in mijn Frans en had een geweldige avond.
Toch vrij veel blanken van allerlei organisaties gaan naar hun eigen land in deze periode om daar kerst te vieren. De ‘achterblijvers’ bespreken of hier en daar gezamenlijke zaken niet leuk zouden kunnen zijn. Een bezoek met een busje aan het nationale park Akagera in het oosten van Rwanda lijkt wel wat. Verder houd ik de boot wat af. Maar eens zien, samen met Els, als zij hier is.

Op mijn vrije zaterdag krijg ik Sparjeburd-gevoelens en hul me in m’n loopoutfit. Een lange duurloop, deze keer. Naarmate ik verder van huis kom en dus verder van de enige verharde weg, worden de kleren van de mensen bruin/grijzer en de huizen armoediger. Ik begin steeds meer de armoede en kansloosheid te zien achter de immer stralende gezichtjes van de vele kinderen. Hier en daar scharrelt een kip of geit rond. De varkentjes die wat loom knorrend hun weg zoeken zouden gezien hun bewegingspatroon geen schijn van kans hebben als Obelix in de buurt zou zijn. Ik baan me over slingerende weggetjes tussen bananenbomen, spring af en toe over een beekje, beklim een heuvel en geniet van de golvende heuvels die zich in de eindloos lijkende verten oplossen in de zware lucht.
Het begint te regenen. Het is zelfs koel. Het weer werkt mee om me af en toe wat dichter bij thuis in Nederland te voelen. Regendruppels op mijn bril, mijn T-shirt zwaar van het vocht. Ik ga een paadje links, rechts, naar boven en heb geen idee meer waar ik me bevind. Mijn benen doen het goed en ik kan uren aan. Een meertje in de verte!! Een tweede meertje in de buurt? Als ik dichter bij kom, blijk ik me nog meer in de richting te hebben vergist dan ik dacht. Ik ben vlak bij huis. Ook goed. 1½ uur is mooi en de nu neergutsende regen doet vermoeden dat het vandaag niet meer stoffig zal zijn. Hoe zullen de kindertjes nu zijn, in hun lemen huisjes en misschien lekkende daken?

Met deze vijfde bijdrage aan mijn weblog zal dit de laatste van dit kalenderjaar zijn. Ik wens ieder een hele goede kerst, met veel lieve mensen om je heen. Benut deze periode om nu eens dat boek te lezen, eens lekker uit te slapen, de tijd niet op te delen in stukjes maar eindeloos te laten zijn. Misschien genieten van de top 2000. Hier zal dat allemaal anders zijn. De stress is al weg, uitslapen in een wereld waar rond ½ 6 iedereen opstaat , ik weet het niet en ik heb al tijden de ruimte voor dat boek…..
Alle goeds en ik kijk – zoals altijd – uit naar je reactie!!