gacaca

Langzaam wordt het donkerder. Ik zit buiten in een luie stoel en kijk naar de vliegende honden (soort grote vleermuizen)die overcirkelen, op jacht naar insecten. De geluiden uit het dal van kikkers, vermengen zich met iele kinderstemmetjes en het gesjirp van krekels. De sterren worden steeds helderder, Jupiter laat zich goed zien. Het is kraakhelder buiten, op gitzwarte wolken na, vlak boven de horizon. Daar vertoont zich een machtig schouwspel van eindeloze en geluidsloze lichtflitsen. De grillige wolkenformaties worden telkens weer op een andere manier prachtig verlicht. Het is niet koud. Ik zit in T-shirtje en flodderbroek en geniet stil van alle pracht. Het drukke leven is ver van mij.
Hmmmmm, net een fantastische maaltijd naar binnen gewerkt.. Ik ben blij met mijn hulp Chantal. Ze stelt zich ten doel mij met haar kookkunst op de been te houden. Eerst gebakken aardappeltjes, ibmoga (een soort spinazie) met worteltjes, een paar stukjes vlees in dikke jus en als toetje een hele bak vol stukjes papaja, ananas, banaan , passievrucht en dat op natuurlijke, zware sap. En alles vers! Twee keer warm eten per dag, niet zo gek. Je ziet hier trouwens niemand op straat eten of er ‘tussendoor’. Dat wordt raar gevonden. Je ziet hier vooral dunne mannen en vrouwen (maar zeker niet ondervoed of zo!) en vrij klein. Op een school was ik gisteren met mijn 1.78m en 68 kg op een na de grootste van zo’n 25 collega’s.

In deze eerste weken heb ik veel schoolbezoeken, vaak zo’n 30 á 50 km verderop. De start is me netjes kleden. Keurige broek, gestreken overhemd, gepoetste schoenen en haartjes rechtop van de gel. Even wandelen tot de dirtroad, waar altijd wel jongens staan met hun fietstaxi’s. Gewone fietsen met een stuk schuimplastic op de pakjesdrager en steuntjes voor de voeten. Ik betaal per rit van 4 km naar de grote weg 200 Rwf, iets meer dan een kwartje en betaal daarmee fors over. Normaal is het 100 Rwf, dus ik ben de markt een beetjes aan het bederven. Resultaat is wel dat ze allemaal mij graag willen vervoeren. En soms gaat dat vervoeren hard, als we naar beneden suizen. De wereld schiet voorbij, mensen groeten. Soms klingelt mijn fietstaxiboy een wandelaar van zijn gekozen pad. Later kiest een klein, vaal varkentje knorrend het hazenpad, kippen fladderen kakelend op.
Dan wachten op de bustaxi. Deze zijn ongeveer zo groot als de busjes die we bij Flow gebruiken voor 9 mensen, maar met een andere indeling passen hier wel 19 mensen in. Regelmatig wordt door de politie op aantal passagiers gecontroleerd, op de werking van lichten, ruitenwissers etc., of - zoals vandaag - op identiteitspapieren. Ik moest mijn paspoort laten zien die ik echter bij de VSO heb in Kigali om mijn werkvergunning te krijgen. Ik heb een tijdelijk pasje dat niet zo officieel lijkt. De politieman van dienst bestudeert het document zorgvuldig. Ik betwijfel of hij het lezen van Engels machtig is en kijk op een manier, zoals dat gebeurt in slechte westerns: ogen afgewend, oogleden wat geloken, een beetje fronzen en in alle rust. Zelfverzekerdheid uitstralen, zonder arrogant te lijken, dat werk. Het werkt inderdaad en hij geeft mij het pasje terug.
In zo’n bustaxi wordt er vooral gezwegen, zoals je dat kent van Nederlanders. Regelmatig staat de cassette aan, of de radio. Vaak op vol volume en soms goed afgesteld. Je begrijpt: ik geniet.
Soms gebruik ik de taxi-motor. Op een beetje kruispunt staan wel brommers of motoren klaar en kun je achterop, krijg je een helm, spreekt de prijs af en daar ga je. Windje in je gezicht en toeren maar. Op het platteland zie je eigenlijk nauwelijks auto’s. Zeker niet van particulieren. Veel te duur. Ach ik begrijp ook best dat mijn werkgever zich (nog?) geen aanschaf voor een motor voor mij kan permitteren, maar sneu is het wel, voor mijzelf dan. Het advies van een van de pastoors: wacht af tot de bisschop terug is van zijn buitenlandse reis. Híj kan beslissingen nemen. En dat leer ik hier als de beste: wachten.
Tijdens mijn schoolbezoeken – vaak samen met mijn collega pastoor Fidele – hoor ik dat er gebrek is aan zowat alles. Dit gebrek is er echter in vele soorten en maten. Het tot nu toe ergste geval zag ik gisteren in een plattelandsschooltje: In een gebouwtje met vier klaslokalen, zaten per klas rond de 60 kleine kinderen. Er zaten scheuren in de muren van boven helemaal naar beneden en hier en daar breed genoeg voor twee vingers. De muren waren gebouwd van door de zon gedroogde stenen, die echter zachter worden door regen. Het dak was voor deze muren veel te zwaar gebouwd. Bij zware regen wordt er geëvacueerd…. naar de office van de headmaster, een hokje van 4x3 meter….. De dierenbescherming zou in Nederland deze behuizing voor vee afkeuren. Puur gevaarlijk, maar de school heeft eigenlijk geen keus.

Op een andere school is er sinds een jaartje of zes een konijnenproject. Kinderen mogen zelf de konijnen verzorgen. Er is bij de start begonnen met 50 konijnen. Elk jaar krijgen de 6e klassers die de school verlaten een konijn mee naar huis om te verzorgen en als de tijd daar is lekker op te eten. Nu is er echter een tekort aan konijnen, zoveel kinderen krijgt de school jaarlijks te verwerken!

Af en toe kom je op straat mannen tegen in een soort pyjama, met korte broek. Dit zijn dan gevangen, die bewaakt worden door bewakers met geweren. De kleur van hun pyjamadracht is het roze van de pink panter. Absoluut geen kijk gelijk. Vaak zijn deze mannen al gevangen vanaf de genocide van 1994. Ze worden tewerkgesteld ergens in de openbare ruimte. Ik krijg er een wat schandpaalgevoel bij. Als ze trouwens hun vrijlating in zicht hebben, mogen ze van kleur veranderen: de pyjama wordt dan oranje…
Elke week is er in een gemeente een dag Gacaca. Een soort plaatselijke rechtbank dat in veel opzichten lijkt op de waarheidscommissies in Zuid Afrika. Door de waarheid te zeggen over hun rol tijdens de genocide krijgen de verdachten een geringere straf. Deze plaatselijke rechtspraak is openbaar: alles in stad of dorp is gesloten, behalve scholen en ziekenhuizen, zodat ieder er naar toe kan. Buitenlanders worden hier echter niet op prijs gesteld. Ik heb het dus alleen van horen zeggen. De bedoeling is om eind van dit jaar klaar te zijn met alle dossiers. Van iemand die werkt bij de Gacaca begrijp ik dat dat zeker niet gehaald wordt.

Ik ben hier nog maar een aantal weken en krijg nu al regelmatig verhalen over de genocide te horen van mensen met wie ik werk. Schokkende berichten over vermoorde familieleden, over verminkingen (je ziet toch veel mensen met amputaties in het straatbeeld) en over de wens het nu achter de rug te hebben. Als ik over de trauma’s over de Tweede Wereldoorlog x jaren naar dato denk, heb ik zo mijn twijfels. Hier en daar hoor ik ook over spanningen onder de oppervlakte. Dit land heeft het niet gemakkelijk.

Mijn inburgering loopt gestaag. Via mijn werk gaat het snel en ik val met mijn blanke huid wel op. Kinderen zijn over het algemeen enthousiast om me te begroeten in het Frans, Engels of Kinyarwanda. Ik kan niet anders dan af en toe mijn situatie vergelijken met die van de inburgeraars die ik in mijn werk op het FC tegenkom. Je bent als Nederland in Afrika beter af dan als Afrikaan in Nederland.
Gisteren mijn “officiële” ontvangst in het huis van de bisschop, die net terug was van een reis door Europa. “Kom in onze familie”, en “je bent nu één met ons in Rwanda”. Nou, het voelde echt erg welkom!!
Ik woon en werk nu ruim en maand in Rwanda. Als ik een voorlopige balans opmaak dan vind ik dat het erg goed gaat. Laat de komende periode hier maar komen. Ik denk aan jullie als de herfstbuien het kikkerland teisteren. Ik probeer dan wat extra warmte naar jullie uit te stralen.
Als het nog eens gaat lukken om foto’s te plaatsen, zal ik het zeker doen.